Αστρονομία: Νοεμβρίου 2009

Δευτέρα 30 Νοεμβρίου 2009

Η ασυμμετρία των λιμνών του Τιτάνα

Το Βόρειο και Νότιο ημισφαίριο του Τιτάνα

Πηγές στοιχείων : Science daily, JPL.

Κυριακή 29 Νοεμβρίου 2009

Οι πηγές ενέργειας των γαλαξιών

IRAS 19297-0406

( Σύγκρουση 4 γαλαξιών )

Υπέρυθρος φωτεινός γαλαξίας ( ULIRGs )

Απόσταση : 1 δισεκατομμύριο έτη φωτός

Πηγές στοιχείων : Αστροφυσικό κέντρο, Hubble.

M78

M78

Νεφέλωμα εκπομπής

Απόσταση : 1.500 έτη φωτός

Πηγή στοιχείων : NASA.

Σάββατο 28 Νοεμβρίου 2009

Οι πίδακες του NGC 1097

NGC 1097

Σπειροειδής ραβδωτός γαλαξίας

Απόσταση : 45 εκατομμύρια έτη φωτός

Πηγή στοιχείων : NASA.

Ο αστρονομικός προσανατολισμός των Ελληνικών μνημείων στη Σικελία

Ο ναός της Ήρας στο Paestum

Εισαγωγή

Η πρόταση ότι τα κλασσικά μνημεία μπορεί να έχουν ευθυγραμμιστεί με την ανατολή σε ορισμένες ημερομηνίες, έχει τεθεί εδώ και πολύ καιρό. Πρώτος το σκέφτηκε ο Nissen, το 1869. Οι Penrose και Dinsmoor ανέπτυξαν περισσότερο την ιδέα, λέγοντας ότι ή χρονολόγηση ενός μνημείου θα μπορούσε να προκύψει από την ευθυγράμμισή του με αστρονομικά στοιχεία. Η εξήγηση αυτή αμφισβητήθηκε το 1980 από τον Herbert, με βάση το γεγονός ότι πολλά Ελληνικά μνημεία δεν είναι προσανατολισμένα στην ανατολή.
Οι Aveni and Romano, με βάση την αποτύπωση των μνημείων της Σικελίας και της Νοτίου Ιταλίας, διαβεβαίωσαν ότι υπάρχει ένα αστρονομικό μοτίβο στην διάταξη των Ελληνικών μνημείων, ωστόσο, δύο πρόσφατα δημοσιευμένες εργασίες για το αντικείμενο βεβαιώνουν ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που ν’ αποδεικνύουν μια αστρονομική πρόθεση σχεδιασμού. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, υπάρχει διαφωνία απόψεων.
Η ύπαρξη ή η έλλειψη αποδείξεων αστρονομικής ευθυγράμμισης των μνημείων, είναι θέμα που άπτεται των θρησκευτικών πρακτικών της αρχαϊκής ( 750 – 480 π.Χ. ) και της κλασσικής ( 480 – 323 π.Χ. ) περιόδου. Οι Salt και Μπούτσικας πρότειναν ότι οι Ελληνικές θρησκευτικές γιορτές και ειδικότερα οι γιορτές του Πανελληνίου, ρυθμίστηκαν ανά τις εποχές με βάση αστρονομικές παρατηρήσεις. Ο Hannah σημειώνει επίσης ότι η παρατήρηση των ουράνιων σωμάτων βοήθησε τους Έλληνες να ρυθμίσουν τους κύκλους της πολιτικής ζωής : η ολοκλήρωση μεταξύ της τοπογραφίας, της αρχιτεκτονικής και της αστρονομίας μπορεί να έδωσε σχήμα στην καθημερινή λειτουργία της πόλης.
Ένα περαιτέρω βοήθημα στην μελέτη της αστρονομικής ευθυγράμμισης των μνημείων, είναι η έρευνα στοιχείων ύπαρξης πολιτισμικής συνέχειας στην Μεσόγειο.
Σύμφωνα με την παράδοση, οι Έλληνες αποίκισαν τη Σικελία γύρω στα μέσα του 8ου αιώνα. Πρόσφατα ωστόσο, η άποψη αυτή αμφισβητήθηκε από σπουδαστές οι οποίοι αναρωτήθηκαν σε ποιο βαθμό είναι δυνατόν να γνωρίζουμε την εθνικότητα των αποίκων από τα αρχαιολογικά αρχεία αλλά και την ακρίβεια της σημασίας της διαδικασίας αποικιοποίησης. Σε τοποθεσίες της Σικελίας μπορούμε να βρούμε υλικά από την Ελλάδα, αυτό όμως μπορεί ν’ αποτελεί τόσο ένα στοιχείο αποικιοποίησης, όσο κι εμπορικής ανταλλαγής προϊόντων και δηλαδή μπορεί οι Σικελοί γηγενείς να εκτιμούσαν μεν την ελληνική τεχνοτροπία, αλλά χρησιμοποιούσαν τα υλικά με τον τρόπο που χρησιμοποιούσαν και τα υλικά του τόπου τους.
Τα ελληνικά μνημεία στη Σικελία έχουν ξεκάθαρη ελληνική νοοτροπία, πως και από ποιους χρησιμοποιήθηκαν όμως ; από τους Έλληνες και με τον ελληνικό τρόπο ή οι Σικελοί υιοθέτησαν την Ελληνική αρχιτεκτονική για να κατασκευάσουν μνημεία αφιερωμένα σε τοπικές λατρείες όπως οι Ρωμαίοι ; Η έλλειψη σύγχρονων γραπτών πηγών αναφοράς σημαίνει ότι η ακριβής φύση μερικών τόπων λατρείας της Σικελίας μάλλον δεν πρόκειται να μαθευτεί ποτέ. Αν ωστόσο αποδειχθεί ότι τα μνημεία της Σικελίας μοιράζονται ευθυγραμμίσεις με αστρονομικά στοιχεία παρόμοιες μ' εκείνες των Ελληνικών μνημείων, αυτό θα ενίσχυε την άποψη ότι οι θρησκευτικές πρακτικές στις πόλεις αυτές γινόταν με την Ελληνιστική νοοτροπία.
Τ’ αποτελέσματα μιας αποτύπωσης των ελληνικών μνημείων στη Σικελία που εκτίθενται παρακάτω κι η σύγκρισή τους με μια αποτύπωση των Ελληνικών μνημείων που δημοσιεύτηκε πρόσφατα από τον Retallack, παρέχουν τα μέσα μελέτης του βαθμού ομοιότητας της ευθυγράμμισης των μνημείων. Οι ευθυγραμμίσεις προβλέπουν ένα “ αστρονομικό αποτύπωμα ” που επιτρέπει έναν προσδιορισμό του τι εκτείνει και διαφοροποιεί την Ελληνική κουλτούρα στα δύο διαφορετικά μέρη.

Ο ναός του Ποσειδώνα στο Κάπο Σούνιο

Συμπεράσματα

Τα μνημεία στην Ελλάδα κατασκευαζόταν συνήθως σε τοποθεσίες που ήταν ιερές από τα αρχαία χρόνια, φθάνοντας μέχρι την εποχή του χαλκού. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Θέρμο, όπου οι μεταγενέστεροι κλασσικοί ναοί χτίστηκαν πάνω στα ερείπια του μεγάρου της Μυκηναϊκής εποχής. Είναι λοιπόν πιθανό ότι οι αρχαϊκοί και κλασσικοί ναοί δεν χτίστηκαν μόνο σύμφωνα με την κοσμολογία και τις θρησκευτικές δοξασίες της εποχής τους, αλλά συμπεριλαμβάνουν κι αρχαιότερα θρησκευτικά στοιχεία. Ως προς τον προσανατολισμό, σημειώνεται ότι τα μισά από τα μνημεία που εξέτασε ο Retallack, είναι ανατολικά προσανατολισμένα.

Τα μνημεία στην Σικελία χτίστηκαν σε πόλεις οι οποίες, κατά τον χρόνο κατασκευής τους, αντιπροσώπευαν τους μετανάστες που ερχόταν από μακριά. Μέχρι τότε, δεν υπήρχε ιστορικό προηγούμενο κατασκευής τέτοιων ναών : τα μνημεία μοιάζουν να είναι καθαρά προϊόντα της κοσμολογίας του έβδομου, έκτου και πέμπτου αιώνα. Η απουσία προηγούμενων λατρευτικών κτηρίων, έδωσε στους Έλληνες της Σικελίας περισσότερη ελευθερία να εκφράσουν έτσι τις θρησκευτικές πρακτικές της εποχής τους.
Ο αυτοπροσδιορισμός των Ελλήνων της Σικελίας σαν Ελλήνων που ζουν σε υπερπόντια χώρα, ίσως να συνδεόταν με τα ιδανικά τους, καθώς ήθελαν ν’ αποδείξουν, τόσο στους εαυτούς τους όσο και στους επισκέπτες από την πατρίδα, ότι παρέμεναν Έλληνες.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ενώ τα Ελληνικά ιερά στην Ελλάδα υπήρχαν και σε τοποθεσίες φυσικού κάλλους της ενδοχώρας, τα ιερά της Σικελίας χτίστηκαν όλα σε αστικές ή προαστιακές τοποθεσίες, με σημαντική προτίμηση στον ανατολικό προσανατολισμό. Λαμβάνοντας υπόψη και στοιχεία όπως η αρχιτεκτονική μορφή ή την λατρευτική πρακτική, ένα “ αστρονομικό αποτύπωμα ” θα μπορούσε ν’ αποτελεί μέρος της προσπάθειας απόδειξης της Ελληνικότητας της αποικίας.

Μια περαιτέρω απόδειξη γι’ αυτή την προσπάθεια θα μπορούσε να είναι η σύγκριση του προσανατολισμού των μνημείων σε άλλες Ελληνικές αποικίες όπως στην Μαύρη θάλασσα ή την Μικρά Ασία της Ελληνιστικής εποχής. Δεδομένου του εμφατικού χαρακτήρα της αστρονομικής ευθυγράμμισης των μνημείων της Σικελίας, η απουσία της στις περιοχές αυτές, θα ήταν ακόμα μια έκπληξη.

Πηγές στοιχείων : Plos One, Roland Martin, Architettura Greca, Electa Editrice, 1980, Σπύρος Κουζινόπουλος, Η Σικελία κι ο Ελληνισμός, Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων/ Ομογένεια.

Μετάφραση : Σοφία Πάνου, Νοέμβριος 2009.