Jacopo Tintoretto ( 1518 - 1594 )Η καταγωγή του Γαλαξία ( 1575 - 1580 )
Η αρχαία ελληνική μυθολογία " εξήγησε " την ύπαρξη της " Γαλαξίας Οδού " ως το γάλα της Ήρας που χύθηκε από το θηλασμό του Ηρακλή.
Διονύσης Σιμόπουλος, Η αποκάλυψη των γαλαξιών
Ερευνητές 2003
Ερευνητές 2003
Τα ανέφελα βράδια χωρίς φεγγάρι, προς το τέλος του καλοκαιριού, μια γαλακτόχρωμη, αμυδρά φωτισμένη λωρίδα διασχίζει τον θόλο του ουρανού από τη μία άκρη στην άλλη. Αυτή η διάχυτη λάμψη είναι το άμεσο φως που εκπέμπεται από εκατοντάδες δισεκατομμύρια αστέρων που βρίσκονται πολύ μακριά από εμάς, καθώς και το έμμεσο αστρικό φως τους που σκεδάζεται από κόκκους σκόνης στον ενδοαστρικό χώρο.
Είναι το ορατό τμήμα του γιγάντιου σπειροειδούς γαλαξία όπου κατοικούμε, ενός πελώριου αστρικού συστήματος που περιλαμβάνει πάνω από 100 δισεκατομμύρια αστέρες, γνωστό με το όνομα “ Ο Γαλαξίας”. Με Γ κεφαλαίο, για να ξεχωρίζει απ’ όλους τους άλλους γαλαξίες του κολοσσιαίου κοσμικού σώματος που αντιλαμβανόμαστε ως σύμπαν.
Διαμέσου των αιώνων, η ασημένια αυτή αψίδα πάνω στο σκοτεινό στερέωμα κέντρισε τόσο τη φαντασία όσο και την περιέργεια του ανθρώπινου νου. Οι πρώτες εντυπώσεις για τον Γαλαξία μας, όπως φαίνεται από τη Γη, ήταν επηρεασμένες από τα σπουδαιότερα στοιχεία του κάθε πολιτισμού. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τον είδαν σαν ένα μεγάλο κάμπο από σιτάρι σπαρμένο στον ουρανό από την Θεά Ίσιδα, ενώ οι ψαράδες της Άπω Ανατολής τον φαντάστηκαν σαν ένα κοπάδι από χρυσόψαρα. Οι αρχαίοι Έλληνες τον ονόμασαν “ Γαλακτικό Κύκλο” και οι Ρωμαίοι “ Γαλαξία Οδό ”, από το γάλα της Ήρας που χύθηκε από τον θηλασμό του Ηρακλή.
Διαμέσου των αιώνων, η ασημένια αυτή αψίδα πάνω στο σκοτεινό στερέωμα κέντρισε τόσο τη φαντασία όσο και την περιέργεια του ανθρώπινου νου. Οι πρώτες εντυπώσεις για τον Γαλαξία μας, όπως φαίνεται από τη Γη, ήταν επηρεασμένες από τα σπουδαιότερα στοιχεία του κάθε πολιτισμού. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τον είδαν σαν ένα μεγάλο κάμπο από σιτάρι σπαρμένο στον ουρανό από την Θεά Ίσιδα, ενώ οι ψαράδες της Άπω Ανατολής τον φαντάστηκαν σαν ένα κοπάδι από χρυσόψαρα. Οι αρχαίοι Έλληνες τον ονόμασαν “ Γαλακτικό Κύκλο” και οι Ρωμαίοι “ Γαλαξία Οδό ”, από το γάλα της Ήρας που χύθηκε από τον θηλασμό του Ηρακλή.
.
Με το τηλεσκόπιο και τις μελέτες του, ο Γαλιλαίος ( 1564 – 1641 ) προσπάθησε ν’ αποδείξει στο εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής του την αλήθεια του ηλιοκεντρικού συστήματος.
Διονύσης Σιμόπουλος, Η αποκάλυψη των γαλαξιών
Εξερευνητές 2003
Εξερευνητές 2003
.
Το τηλεσκόπιο του Χέρσελ ( 1738 – 1822 )
Simon Sigh, Big Bang, Τραυλός 2000
Simon Sigh, Big Bang, Τραυλός 2000
Όλες αυτές οι ευφάνταστες ιδέες που είχαν οι αρχαίοι και οι ιστορικοί λαοί για τον Γαλαξία πήραν τέλος to 1609, με την ανακάλυψη του τηλεσκοπίου. Μετά τον Γαλιλαίο, ο επόμενος σπουδαίος πρωτοπόρος στην σχεδίαση και στη χρήση τηλεσκοπίων ήταν ο γερμανός Φρίντριχ Βίλχελμ Χέρσελ, ( 1738 – 1822 ) ο οποίος το 1781 ανακάλυψε τον πλανήτη Ουρανό μ’ ένα τηλεσκόπιο που είχε φτιάξει μόνος του. Ο βασιλιάς Γεώργιος ο Γ’ της Μ. Βρετανίας ικανοποιήθηκε τόσο πολύ από αυτή την ανακάλυψη ώστε τον διόρισε αστρονόμο της αυλής και χρηματοδότησε το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο του Χέρσελ με διάμετρο 1.20 μ. και μήκος 12 μ.
Ένα από τα κύρια ερευνητικά σχέδια του Χέρσελ ήταν να μετρήσει τις αποστάσεις εκατοντάδων αστέρων. Τα δεδομένα του σχηματοποιούσαν μια συγκέντρωση των αστέρων σ’ ένα δίσκο που έμοιαζε με επίπεδη, στρογγυλή τηγανίτα. Αντί να καταλαμβάνουν ένα κομμάτι χωρίς όρια μέσα στον χώρο, οι αστέρες έμοιαζαν με μια πυκνοκατοικημένη κοινότητα. Ο Χέρσελ πέθανε το 1822 χωρίς νάχει την παραμικρή ιδέα για το μέγεθος του Γαλαξία.
Το 1810, ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ’ ανέθεσε στον αστρονόμο Φρίντριχ Βίλχελμ Μπέσελ την κατασκευή ενός νέου αστεροσκοπείου στο Κέντγκσμπεργκ όπου θα τοποθετούσαν τα καλύτερα αστρονομικά όργανα της Ευρώπης. Μετά από 28 χρόνια στο Κέντγκσμπεργκ, ο Μπέσελ μέτρησε για πρώτη φορά πόσο απέχουμε από έναν αστέρα.
Το 1810, ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ’ ανέθεσε στον αστρονόμο Φρίντριχ Βίλχελμ Μπέσελ την κατασκευή ενός νέου αστεροσκοπείου στο Κέντγκσμπεργκ όπου θα τοποθετούσαν τα καλύτερα αστρονομικά όργανα της Ευρώπης. Μετά από 28 χρόνια στο Κέντγκσμπεργκ, ο Μπέσελ μέτρησε για πρώτη φορά πόσο απέχουμε από έναν αστέρα.
Αν και οι αστρονόμοι γνώριζαν ότι οι αστέρες έπρεπε να βρίσκονται πολύ μακριά, συγκλονίστηκαν με την διαπίστωση ότι ο αστέρας 61 του Κύκνου, από τους πλησιέστερους προς τη Γη, απείχε 100 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα ! Γνωρίζοντας αυτή την απόσταση, υπολόγισαν στη συνέχεια τη διάμετρο και το πάχος του Γαλαξία σε έτη φωτός συνειδητοποιώντας ότι το μέγεθος του Γαλαξία ξεπερνούσε κάθε φαντασία. Την ίδια εποχή, οι αστρονόμοι συνειδητοποίησαν ακόμα ότι η αχανής έκταση του Γαλαξία ήταν ασήμαντη σε σύγκριση με το άπειρο σύμπαν. Όπως αναμενόταν, άρχισαν ν’ αναρωτιούνται τι συνέβαινε στο διάστημα πέρα από τον Γαλαξία. Ήταν τελείως κενό ή κατοικούνταν από άλλα αντικείμενα ;
.
Μετά από είκοσι χρόνια παρατηρήσεων, ο Σάρλ Μεσιέ δημοσίευσε το 1781 έναν κατάλογο με 103 νεφελώματα. Το λεπτομερές σκαρίφημα του Νεφελώματος της Ανδρομέδας, ( γειτονικός μας γαλαξίας ) δείχνει τη διαφορά μεταξύ ενός νεφελώματος, το οποίο διαθέτει ορισμένη, εκτεταμένη ορατή δομή, κι ενός αστέρα, ο οποίος εμφανίζεται ως σημειακή πηγή φωτός.
Simon Sigh, Big Bang, Τραυλός 2000
Η προσοχή στράφηκε προς τα νεφελώματα, παράξενες πηγές φωτός στο νυχτερινό ουρανό, οι οποίες έμοιαζαν πολύ διαφορετικές από τις ευκρινείς, σημειακές αστρικές πηγές. Ο πρώτος που συνέταξε έναν λεπτομερή κατάλογο αυτών των αντικειμένων ήταν ο γάλλος αστρονόμος Σάρλ Μεσιέ, ο οποίος ξεκίνησε την εργασία αυτή το 1764. Το 1781, δημοσίευσε έναν κατάλογο με 103 νεφελώματα και σήμερα τα αντικείμενα αυτά αναφέρονται ακόμα με τον αντίστοιχο αριθμό Μεσιέ. Για παράδειγμα, το Νεφέλωμα του Καρκίνου είναι το Μ1 και το Νεφέλωμα της Ανδρομέδας είναι το Μ31.
Ένα χρόνο αργότερα, ένας Άγγλος νεαρός αστρονόμος, ο John Goodrike, κωφάλαλος αλλά με εξαιρετικά οξεία όραση, παρατηρώντας τις κυμάνσεις του αστέρα Algol στον αστερισμό του Περσέα, ανακάλυψε ότι ο αστέρας ήταν ένα διπλό αστρικό σύστημα, δηλαδή ένα ζεύγος αστέρων σε τροχιά ο ένας γύρω από τον άλλον. Πρότεινε λοιπόν ότι ο ένας αστέρας ήταν πολύ πιο αμυδρός από τον άλλον και πως η μεταβλητότητα που παρατηρούσε οφειλόταν στη διέλευση του αμυδρού αστέρα μπροστά από τον λαμπρό συνοδό του με αποτέλεσμα να κρύβει το φως του δεύτερου, δηλαδή σε μία έκλειψη.
Ένα χρόνο αργότερα, ένας Άγγλος νεαρός αστρονόμος, ο John Goodrike, κωφάλαλος αλλά με εξαιρετικά οξεία όραση, παρατηρώντας τις κυμάνσεις του αστέρα Algol στον αστερισμό του Περσέα, ανακάλυψε ότι ο αστέρας ήταν ένα διπλό αστρικό σύστημα, δηλαδή ένα ζεύγος αστέρων σε τροχιά ο ένας γύρω από τον άλλον. Πρότεινε λοιπόν ότι ο ένας αστέρας ήταν πολύ πιο αμυδρός από τον άλλον και πως η μεταβλητότητα που παρατηρούσε οφειλόταν στη διέλευση του αμυδρού αστέρα μπροστά από τον λαμπρό συνοδό του με αποτέλεσμα να κρύβει το φως του δεύτερου, δηλαδή σε μία έκλειψη.
Σχεδίασε ένα γράφημα της λαμπρότητας συναρτήσει του χρόνου και την απόδειξη ότι η λαμπρότητα ήταν ελάχιστη κάθε 68 ώρες και 50 λεπτά. Την επόμενη χρονιά, παρατηρώντας τον αστέρα δ του Κηφέα , διαπίστωσε ότι η λαμπρότητα του αστέρα μεταβαλλόταν κάθε πέντε μέρες, ωστόσο στο γράφημα που σχεδίασε η μεταβολή ήταν ασύμμετρη , με ταχεία αύξηση και αργή ελάττωση, η καμπύλη έμοιαζε με πτερύγιο καρχαρία και δεν μπορούσε να εξηγηθεί με οποιοδήποτε εκλειπτικό φαινόμενο. Σήμερα ξέρουμε ότι οι μεταβολές αυτές προκαλούνται από αναπάλσεις του όγκου του αστέρα, σαν μια καρδιά που χτυπάει αργά. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η διάμετρος του Δέλτα του Κηφέα, μεταβάλλεται μεταξύ 40 και 45 ηλιακών διαμέτρων κάθε 5 ημέρες.
Το έργο του Goodrike αναγνωρίστηκε από την Βασιλική Εταιρεία, η οποία του απέμεινε το αναγνωρισμένου κύρους μετάλλιο Κόπλεϊ για την πιο σημαντική ανακάλυψη της χρονιάς το 1782 ενώ τρία χρόνια αργότερα τον τίμησε εκ νέου, αναγορεύοντάς τον σε Εταίρο της Βασιλικής Εταιρείας. Το φαινόμενο των εκλειπτικών διπλών αστέρων και των μεταβλητών Κηφείδων ή απλά Κηφείδων όπως τους ονομάζουμε σήμερα, ήταν μια σημαντική ανακάλυψη στην εξέλιξη της αστρονομίας, δεν έμελλε όμως να παίξει κανένα ρόλο στην τραγωδία των νεφελωμάτων.
Όταν ο Χέρσελ έλαβε ένα αντίγραφο του καταλόγου του Μεσιέ, στράφηκε ξανά προς τα νεφελώματα χρησιμοποιώντας τα τεράστια τηλεσκόπιά του για να πραγματοποιήσει μια εξαντλητική έρευνα του ουρανού. Προχώρησε πολύ πέρα από τον Μεσιέ, καταγράφοντας συνολικά 2.500 νεφελώματα, και στη διάρκεια αυτής της επισκόπησης του ουρανού άρχισε να διατυπώνει εικασίες σχετικά με τη φύση τους. Επειδή έμοιαζαν με νέφη, ο Χέρσελ πίστεψε ότι επρόκειτο πράγματι για μεγάλα νέφη αερίων και σκόνης. Ειδικότερα, κατάφερε να διακρίνει στο εσωτερικό κάποιου νέφους έναν μεμονωμένο αστέρα, γεγονός που τον έκανε να ισχυριστεί ότι τα νεφελώματα ήταν νεαροί αστέρες που περιβαλλόταν από αέρια και σκόνη, υλικό σε διαδικασία συγχώνευσης για τον σχηματισμό των πλανητών. Με άλλα λόγια, ο Χέρσελ θεώρησε πως τα νεφελώματα αυτά ήταν αστέρες σε πρώιμο στάδιο της ζωής τους και ότι, όπως όλοι οι υπόλοιποι αστέρες, υπήρχαν στο εσωτερικό του Βασιλείου του Γαλαξία.
Ενώ ο Χέρσελ πίστευε ότι ο Γαλαξίας μας ήταν το ένα και μοναδικό σύμπλεγμα αστέρων σε ολόκληρο το σύμπαν, ο γερμανός φιλόσοφος του 18 αιώνα Ιμανουέλ Καντ, ( 1724 – 1804 ) υιοθέτησε την αντίθετη άποψη, υποστηρίζοντας ότι τουλάχιστον κάποια από τα νεφελώματα ήταν ανεξάρτητοι ομαδοποιημένοι αστέρες, παρόμοιοι με τον Γαλαξία ως προς το μέγεθος, αλλά εξαιρετικά απομακρυσμένοι από την περίμετρό του. Ονόμασε αυτά τα νεφελώματα “ κόσμους – νησίδες ” θεωρώντας ότι το σύμπαν ως ένα ωκεανό του διαστήματος γεμάτο από ξεχωριστές νησίδες αστέρων. Σήμερα, όταν αναφερόμαστε σε κάθε τέτοιο μεμονωμένο σύστημα αστέρων, το αποκαλούμε γαλαξία.
Δημιουργήθηκαν έτσι δυο αντίπαλα στρατόπεδα, όπου οι υποστηρικτές του Χέρσελ ισχυριζόταν ότι τα νεφελώματα ήταν νεαροί αστέρες περιβαλλόμενοι από νέφη αερίων και σκόνης και τοποθετημένοι στο εσωτερικό του Γαλαξία, ενώ οι οπαδοί του Καντ θεωρούσαν ότι επρόκειτο για γαλαξίες, ανεξάρτητα αστρικά συστήματα που βρισκόταν πολύ πέρα από τον Γαλαξία μας. Το κλειδί για την επίλυση των διαφορών ήταν καλύτερες παρατηρησιακές ενδείξεις, οι οποίες άρχισαν να παρουσιάζονται στα μέσα του 19ου αιώνα, χάρη στον εκπληκτικό Ουϊλιαμ Πάρσονς, τον Τρίτο Κόμη του Ρος.
Όταν ο Χέρσελ έλαβε ένα αντίγραφο του καταλόγου του Μεσιέ, στράφηκε ξανά προς τα νεφελώματα χρησιμοποιώντας τα τεράστια τηλεσκόπιά του για να πραγματοποιήσει μια εξαντλητική έρευνα του ουρανού. Προχώρησε πολύ πέρα από τον Μεσιέ, καταγράφοντας συνολικά 2.500 νεφελώματα, και στη διάρκεια αυτής της επισκόπησης του ουρανού άρχισε να διατυπώνει εικασίες σχετικά με τη φύση τους. Επειδή έμοιαζαν με νέφη, ο Χέρσελ πίστεψε ότι επρόκειτο πράγματι για μεγάλα νέφη αερίων και σκόνης. Ειδικότερα, κατάφερε να διακρίνει στο εσωτερικό κάποιου νέφους έναν μεμονωμένο αστέρα, γεγονός που τον έκανε να ισχυριστεί ότι τα νεφελώματα ήταν νεαροί αστέρες που περιβαλλόταν από αέρια και σκόνη, υλικό σε διαδικασία συγχώνευσης για τον σχηματισμό των πλανητών. Με άλλα λόγια, ο Χέρσελ θεώρησε πως τα νεφελώματα αυτά ήταν αστέρες σε πρώιμο στάδιο της ζωής τους και ότι, όπως όλοι οι υπόλοιποι αστέρες, υπήρχαν στο εσωτερικό του Βασιλείου του Γαλαξία.
Ενώ ο Χέρσελ πίστευε ότι ο Γαλαξίας μας ήταν το ένα και μοναδικό σύμπλεγμα αστέρων σε ολόκληρο το σύμπαν, ο γερμανός φιλόσοφος του 18 αιώνα Ιμανουέλ Καντ, ( 1724 – 1804 ) υιοθέτησε την αντίθετη άποψη, υποστηρίζοντας ότι τουλάχιστον κάποια από τα νεφελώματα ήταν ανεξάρτητοι ομαδοποιημένοι αστέρες, παρόμοιοι με τον Γαλαξία ως προς το μέγεθος, αλλά εξαιρετικά απομακρυσμένοι από την περίμετρό του. Ονόμασε αυτά τα νεφελώματα “ κόσμους – νησίδες ” θεωρώντας ότι το σύμπαν ως ένα ωκεανό του διαστήματος γεμάτο από ξεχωριστές νησίδες αστέρων. Σήμερα, όταν αναφερόμαστε σε κάθε τέτοιο μεμονωμένο σύστημα αστέρων, το αποκαλούμε γαλαξία.
Δημιουργήθηκαν έτσι δυο αντίπαλα στρατόπεδα, όπου οι υποστηρικτές του Χέρσελ ισχυριζόταν ότι τα νεφελώματα ήταν νεαροί αστέρες περιβαλλόμενοι από νέφη αερίων και σκόνης και τοποθετημένοι στο εσωτερικό του Γαλαξία, ενώ οι οπαδοί του Καντ θεωρούσαν ότι επρόκειτο για γαλαξίες, ανεξάρτητα αστρικά συστήματα που βρισκόταν πολύ πέρα από τον Γαλαξία μας. Το κλειδί για την επίλυση των διαφορών ήταν καλύτερες παρατηρησιακές ενδείξεις, οι οποίες άρχισαν να παρουσιάζονται στα μέσα του 19ου αιώνα, χάρη στον εκπληκτικό Ουϊλιαμ Πάρσονς, τον Τρίτο Κόμη του Ρος.
.
Ο “ Λεβιάθαν της Πάρσοντάουν ” του Λόρδου Ρος, με το επιβλητικό άνοιγμα των 1.80 μ., ήταν το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο στον κόσμο όταν κατασκευάστηκε. Πάρσονςτάουν ήταν το προηγούμενο όνομα της Μπαρ, της πόλης όπου εγκαταστάθηκε το τηλεσκόπιο.
Simon Sigh, Big Bang, Τραυλός 2000
Το 1845, μετά από τρία χρόνια επίπονης κατασκευής και αφειδών εξόδων, ο Λόρδος Ρος ολοκλήρωσε το τεράστιο τηλεσκόπιο μήκους 16.50μ. και άρχισε τις παρατηρήσεις του. Το γεγονός αυτό συνέπεσε με τον Ιρλανδικό λιμό της πατάτας, μια τραγωδία την οποία ο Ρης είχε προσπαθήσει να αποτρέψει, όταν, νωρίτερα, είχε ταχθεί υπέρ των νέων μεθόδων καλλιέργειας που θα αντιμετώπιζαν τη μάστιγα της αφίδας της πατάτας. Ο Ρος διέκοψε αμέσως την παρατήρηση του ουρανού και διέθεσε τον χρόνο και τα χρήματά του για τη στήριξη της τοπικής κοινότητας. Όταν, αρκετά χρόνια αργότερα, ο Λόρδος Ρος τελικά επέστρεψε στην επισκόπηση των αστέρων, άρχισε τις παρατηρήσεις του καθισμένος σ’ ένα δοκάρι της σκαλωσιάς που περιέβαλε το επιβλητικό τηλεσκόπιό του. Την ίδια στιγμή έπρεπε να διατηρεί την ισορροπία του καθώς πέντε εργάτες γύρω του χειριζόταν μανιβέλες, τροχαλίες και βαρούλκα για ν’ ανυψώσουν το τηλεσκόπιο στη σωστή θέση. Ο Λόρδος Ρος και η ομάδα του πάλευαν μ’ αυτό το τέρας κάθε νύχτα, και γι’ αυτό το λόγο το αποκάλεσαν Λεβιάθαν της Πάρσονστάουν.
Ο Ρος ανταμείφθηκε για τις προσπάθειές του, με θεαματικές εικόνες του νυχτερινού ουρανού. Ο βοηθός του, Τζόνστοουν Στόουνι, αξιολόγησε την ποιότητα του τηλεσκοπίου σκοπεύοντας πολύ αμυδρούς αστέρες : “ Τέτοιοι αστέρες φαίνονται λαμπροί με το μεγάλο τηλεσκόπιο. Συνήθως μοιάζουν με φωτεινές μπάλες, σαν μικρά μπιζέλια, που κοχλάζουν ακατάπαυστα ως αποτέλεσμα της ατμοσφαιρικής διαταραχής… η ποιότητα της παρατήρησης που προσφέρει αυτό το τηλεσκόπιο κάνει τον έλεγχο ν’ αγγίζει πράγματι, την τελειότητα της θεωρίας ” . Με αξιοζήλευτο τρόπο ο Ρος κατάφερε, ανάμεσα από τα σύννεφα που σκεπάζουν σχεδόν μόνιμα τον Ιρλανδέζικο ουρανό, να παρατηρεί και να καταγράφει εξαιρετικές λεπτομέρειες των νεφελωμάτων. Αντί να εμφανίζονται ως άμορφες φωτεινές περιοχές, τα νεφελώματα άρχισαν να φαίνονται σα να είχαν διακριτή εσωτερική δομή.
Ο Ρος ανταμείφθηκε για τις προσπάθειές του, με θεαματικές εικόνες του νυχτερινού ουρανού. Ο βοηθός του, Τζόνστοουν Στόουνι, αξιολόγησε την ποιότητα του τηλεσκοπίου σκοπεύοντας πολύ αμυδρούς αστέρες : “ Τέτοιοι αστέρες φαίνονται λαμπροί με το μεγάλο τηλεσκόπιο. Συνήθως μοιάζουν με φωτεινές μπάλες, σαν μικρά μπιζέλια, που κοχλάζουν ακατάπαυστα ως αποτέλεσμα της ατμοσφαιρικής διαταραχής… η ποιότητα της παρατήρησης που προσφέρει αυτό το τηλεσκόπιο κάνει τον έλεγχο ν’ αγγίζει πράγματι, την τελειότητα της θεωρίας ” . Με αξιοζήλευτο τρόπο ο Ρος κατάφερε, ανάμεσα από τα σύννεφα που σκεπάζουν σχεδόν μόνιμα τον Ιρλανδέζικο ουρανό, να παρατηρεί και να καταγράφει εξαιρετικές λεπτομέρειες των νεφελωμάτων. Αντί να εμφανίζονται ως άμορφες φωτεινές περιοχές, τα νεφελώματα άρχισαν να φαίνονται σα να είχαν διακριτή εσωτερική δομή.
Η απεικόνιση του Νεφελώματος του Στροβίλου ( Μ51 ) από τον Ρος.
Απόσταση : 31 εκατομμύρια έτη φωτός
Διάμετρος : 100.000 έτη φωτός
Giles Sparrow, Cosmos, Quercus Publishing Ltd., 2006
Simon Sigh, Big Bang, Τραυλός 2000
Simon Sigh, Big Bang, Τραυλός 2000
Μια σύγχρονη φωτογραφία που τραβήχτηκε από το τροχιακό τηλεσκόπιο Hubble. Η σύγκριση αποκαλύπτει την ισχύ του τηλεσκοπίου του Ρος καθώς και την ακρίβεια της παρατήρησής του.
Το πρώτο νεφέλωμα που κατέκτησε ο Λεβιάθαν ήταν το Μ51 στον κατάλογο του Μεσιέ, το οποίο αποτέλεσε το αντικείμενο ενός εκπληκτικά λεπτομερούς σκαριφήματος του Ρος, ( πάνω ). Ο Ρος αναγνώρισε εύκολα ότι το νεφέλωμα Μ51 διέθετε σπειροειδή δομή. Ειδικότερα, εντόπισε έναν μικρό στρόβιλο στο άκρο ενός από τους σπειροειδείς βραχίονες λόγος για τον οποίο το Νεφέλωμα Μ51 ονομάζεται Νεφέλωμα του Στροβίλου. Η απεικόνιση του νεφελώματος από τον Ρος έγινε διάσημη σ’ όλη την Ευρώπη και μάλιστα φημολογείται ότι ενέπνευσε τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ να ζωγραφίσει τον πίνακα Έναστρη νύχτα, στον οποίο παρουσιάζεται ένα σπειροειδές νεφέλωμα μ’ έναν στρόβιλο.
Η ομοιότητα με στρόβιλο οδήγησε τον Ρος σ’ ένα προφανές συμπέρασμα : “ Η ύπαρξη ενός τέτοιου συστήματος, χωρίς εσωτερική κίνηση, μοιάζει εξαιρετικά απίθανη ”. Επίσης, ο Ρος πίστευε ότι η περιδινούμενη μάζα ήταν κάτι περισσότερο από ένα απλό αεριώδες νέφος : “ Παρατηρούμε, ότι με κάθε διαδοχική αύξηση της οπτικής ισχύος, η δομή γίνεται ολοένα πιο πολύπλοκη… Το νεφέλωμα, βρίθει από αστέρες ”.
Με την πάροδο των δεκαετιών, οι αστρονόμοι επένδυσαν περισσότερα χρήματα στην κατασκευή ολοένα και ισχυρότερων τηλεσκοπίων εγκατεστημένων σε μεγάλα υψόμετρα όπου, σε αντίθεση με την Ιρλανδία, ο ουρανός ήταν ξάστερος. Παρ’ ότι υπήρχαν άλλα ζητήματα προς εξέταση, οι αστρονόμοι αδημονούσαν ν’ ανακαλύψουν την πραγματική ταυτότητα των νεφελωμάτων, αν όχι μέσω της μέτρησης των αποστάσεών τους, με την εύρεση κάποιου άλλου ίχνους ζωτικής σημασίας, το οποίο θα αποκάλυπτε τη φύση τους.
Η ανακάλυψη της δαγεροτυπίας το 1836 από τον Λουϊ Νταγκέρ, προσέφερε μια εξαιρετική βοήθεια στις αστρονομικές έρευνες. Μέχρι τότε, οι παρατηρήσεις των αστρονόμων μπορούσαν να καταγραφούν μόνο μέσω περιγραφής ή σχεδίασης, δυό τρόπων που στερούνται μεγάλης ακρίβειας. Τέτοιες περιγραφές μπορούσαν πλέον ν’ αντικατασταθούν από μια αντικειμενική φωτογραφία.
Ο Τζον Χέρσελ ( 1792 – 1871 ), γιος του Ουίλιαμ Χέρσελ και πρόεδρος της Βασιλικής Αστρονομικής εταιρείας, ήταν ένας από τους πρώτους που υιοθέτησαν αυτή τη νέα τεχνολογία. Λίγες βδομάδες μετά την αναγγελία του Ντάγκερ, ήταν έτοιμος να επαναλάβει τη χημική διεργασία αποτύπωσης μιας εικόνας πάνω σε γυαλί και πήρε την πρώτη του φωτογραφία η οποία απεικόνιζε το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο του πατέρα του πριν το αποσυναρμολογήσουν. Ο Χέρσελ συνέχισε με πολυάριθμες συνεισφορές στη βελτίωση της φωτογραφικής διαδικασίας και εισήγαγε τους όρους “ φωτογραφία ”, “ στιγμιότυπο ”, “ θετικό ” και “ αρνητικό ”. Υπήρξε μόνο ένας από τους πολλούς αστρονόμους που ώθησαν την τέχνη της φωτογραφίας στα όρια και ανέπτυξαν νέα φωτογραφική τεχνολογία σε μια προσπάθεια να συλλάβουν ακόμη και τα πιο αμυδρά αντικείμενα.
Επίσης, ο Τ. Χέρσελ συνέχισε επί δεκαετίες την εργασία του πατέρα του και το 1864 δημοσίευσε το Γενικό Κατάλογο Νεφελοειδών που περιελάμβανε συνολικά 5.079 αντικείμενα. Δεκαεπτά χρόνια μετά τον θάνατο του Τζον Χέρσελ, ο κατάλογός του αναδομήθηκε και επεκτάθηκε – ώστε να περιλαμβάνει συνολικά 13.226 ουράνια αντικείμενα – από τον Δανό αστρονόμο Γιόχαν Ντέιερ ( 1852 – 1926 ) ο οποίος τον δημοσίευσε το 1888 με την ονομασία Νέος Γενικός Κατάλογος ( NGC : New General Catalog ) , που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.
Το Αστεροσκοπείο του Κολεγίου του Χάρβαρντ βρέθηκε στο επίκεντρο της φωτογραφικής επανάστασης στην αστρονομία, χάρη στον πρώτο διευθυντή του, τον Ουϊλιαμ Κράντς Μπόντ, ο οποίος είχε τραβήξει την πρώτη δαγεροτυπία του Βέγα. Επίσης, ο ερασιτέχνης αστρονόμος Χένρι Ντρέιπερ, του οποίου ο πατέρας είχε τραβήξει την πρώτη φωτογραφία της σελήνης, στις 23 Μαρτίου του 1840, κληροδότησε την περιουσία του στο Χάρβαρντ προκειμένου να φωτογραφίσει και να ταξινομήσει όλους τους παρατηρήσιμους αστέρες.
Αυτό επέτρεψε στον Έντουαρντ Πίκερινγκ, ο οποίος έγινε διευθυντής του αστεροσκοπείου το 1877, να θέσει σε εφαρμογή ένα εντατικό πρόγραμμα ουράνιας φωτογράφησης. Στις επόμενες δεκαετίες το αστεροσκοπείο τράβηξε μισό εκατομμύριο φωτογραφικές πλάκες, έτσι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισε ο Πίκερινγκ ήταν να καθιερώσει ένα σύστημα βιομηχανικής κλίμακας για την ανάλυση των φωτογραφιών. Κάθε πλάκα περιείχε εκατοντάδες αστέρες κι έπρεπε να εκτιμηθεί η λαμπρότητα και να μετρηθεί η ακριβής θέση κάθε κουκίδας.
Το πρώτο νεφέλωμα που κατέκτησε ο Λεβιάθαν ήταν το Μ51 στον κατάλογο του Μεσιέ, το οποίο αποτέλεσε το αντικείμενο ενός εκπληκτικά λεπτομερούς σκαριφήματος του Ρος, ( πάνω ). Ο Ρος αναγνώρισε εύκολα ότι το νεφέλωμα Μ51 διέθετε σπειροειδή δομή. Ειδικότερα, εντόπισε έναν μικρό στρόβιλο στο άκρο ενός από τους σπειροειδείς βραχίονες λόγος για τον οποίο το Νεφέλωμα Μ51 ονομάζεται Νεφέλωμα του Στροβίλου. Η απεικόνιση του νεφελώματος από τον Ρος έγινε διάσημη σ’ όλη την Ευρώπη και μάλιστα φημολογείται ότι ενέπνευσε τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ να ζωγραφίσει τον πίνακα Έναστρη νύχτα, στον οποίο παρουσιάζεται ένα σπειροειδές νεφέλωμα μ’ έναν στρόβιλο.
Η ομοιότητα με στρόβιλο οδήγησε τον Ρος σ’ ένα προφανές συμπέρασμα : “ Η ύπαρξη ενός τέτοιου συστήματος, χωρίς εσωτερική κίνηση, μοιάζει εξαιρετικά απίθανη ”. Επίσης, ο Ρος πίστευε ότι η περιδινούμενη μάζα ήταν κάτι περισσότερο από ένα απλό αεριώδες νέφος : “ Παρατηρούμε, ότι με κάθε διαδοχική αύξηση της οπτικής ισχύος, η δομή γίνεται ολοένα πιο πολύπλοκη… Το νεφέλωμα, βρίθει από αστέρες ”.
Με την πάροδο των δεκαετιών, οι αστρονόμοι επένδυσαν περισσότερα χρήματα στην κατασκευή ολοένα και ισχυρότερων τηλεσκοπίων εγκατεστημένων σε μεγάλα υψόμετρα όπου, σε αντίθεση με την Ιρλανδία, ο ουρανός ήταν ξάστερος. Παρ’ ότι υπήρχαν άλλα ζητήματα προς εξέταση, οι αστρονόμοι αδημονούσαν ν’ ανακαλύψουν την πραγματική ταυτότητα των νεφελωμάτων, αν όχι μέσω της μέτρησης των αποστάσεών τους, με την εύρεση κάποιου άλλου ίχνους ζωτικής σημασίας, το οποίο θα αποκάλυπτε τη φύση τους.
Η ανακάλυψη της δαγεροτυπίας το 1836 από τον Λουϊ Νταγκέρ, προσέφερε μια εξαιρετική βοήθεια στις αστρονομικές έρευνες. Μέχρι τότε, οι παρατηρήσεις των αστρονόμων μπορούσαν να καταγραφούν μόνο μέσω περιγραφής ή σχεδίασης, δυό τρόπων που στερούνται μεγάλης ακρίβειας. Τέτοιες περιγραφές μπορούσαν πλέον ν’ αντικατασταθούν από μια αντικειμενική φωτογραφία.
Ο Τζον Χέρσελ ( 1792 – 1871 ), γιος του Ουίλιαμ Χέρσελ και πρόεδρος της Βασιλικής Αστρονομικής εταιρείας, ήταν ένας από τους πρώτους που υιοθέτησαν αυτή τη νέα τεχνολογία. Λίγες βδομάδες μετά την αναγγελία του Ντάγκερ, ήταν έτοιμος να επαναλάβει τη χημική διεργασία αποτύπωσης μιας εικόνας πάνω σε γυαλί και πήρε την πρώτη του φωτογραφία η οποία απεικόνιζε το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο του πατέρα του πριν το αποσυναρμολογήσουν. Ο Χέρσελ συνέχισε με πολυάριθμες συνεισφορές στη βελτίωση της φωτογραφικής διαδικασίας και εισήγαγε τους όρους “ φωτογραφία ”, “ στιγμιότυπο ”, “ θετικό ” και “ αρνητικό ”. Υπήρξε μόνο ένας από τους πολλούς αστρονόμους που ώθησαν την τέχνη της φωτογραφίας στα όρια και ανέπτυξαν νέα φωτογραφική τεχνολογία σε μια προσπάθεια να συλλάβουν ακόμη και τα πιο αμυδρά αντικείμενα.
Επίσης, ο Τ. Χέρσελ συνέχισε επί δεκαετίες την εργασία του πατέρα του και το 1864 δημοσίευσε το Γενικό Κατάλογο Νεφελοειδών που περιελάμβανε συνολικά 5.079 αντικείμενα. Δεκαεπτά χρόνια μετά τον θάνατο του Τζον Χέρσελ, ο κατάλογός του αναδομήθηκε και επεκτάθηκε – ώστε να περιλαμβάνει συνολικά 13.226 ουράνια αντικείμενα – από τον Δανό αστρονόμο Γιόχαν Ντέιερ ( 1852 – 1926 ) ο οποίος τον δημοσίευσε το 1888 με την ονομασία Νέος Γενικός Κατάλογος ( NGC : New General Catalog ) , που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.
Το Αστεροσκοπείο του Κολεγίου του Χάρβαρντ βρέθηκε στο επίκεντρο της φωτογραφικής επανάστασης στην αστρονομία, χάρη στον πρώτο διευθυντή του, τον Ουϊλιαμ Κράντς Μπόντ, ο οποίος είχε τραβήξει την πρώτη δαγεροτυπία του Βέγα. Επίσης, ο ερασιτέχνης αστρονόμος Χένρι Ντρέιπερ, του οποίου ο πατέρας είχε τραβήξει την πρώτη φωτογραφία της σελήνης, στις 23 Μαρτίου του 1840, κληροδότησε την περιουσία του στο Χάρβαρντ προκειμένου να φωτογραφίσει και να ταξινομήσει όλους τους παρατηρήσιμους αστέρες.
Αυτό επέτρεψε στον Έντουαρντ Πίκερινγκ, ο οποίος έγινε διευθυντής του αστεροσκοπείου το 1877, να θέσει σε εφαρμογή ένα εντατικό πρόγραμμα ουράνιας φωτογράφησης. Στις επόμενες δεκαετίες το αστεροσκοπείο τράβηξε μισό εκατομμύριο φωτογραφικές πλάκες, έτσι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισε ο Πίκερινγκ ήταν να καθιερώσει ένα σύστημα βιομηχανικής κλίμακας για την ανάλυση των φωτογραφιών. Κάθε πλάκα περιείχε εκατοντάδες αστέρες κι έπρεπε να εκτιμηθεί η λαμπρότητα και να μετρηθεί η ακριβής θέση κάθε κουκίδας.
Ο Πίκερινγκ στρατολόγησε μια ομάδα νεαρών γυναικών για να εργαστούν ως υπολογιστές, όρος που είχε χρησιμοποιηθεί αρχικά για να περιγράψει όσους χειριζόταν δεδομένα και πραγματοποιούσαν υπολογισμούς.
Πηγές στοιχείων : Τα προαναφερθέντα βιβλία καθώς και : Terence Dickinson, Το σύμπαν και πέρα από αυτό, Πλανητάριο Θεσσαλονίκης 2004, David H. Levy, Το βιβλίο του κόσμου, Αλεξάνδρεια 2004, Giles Sparrow, Cosmos, Quercus Pubblishing Ltd 2006.
Πηγές στοιχείων : Τα προαναφερθέντα βιβλία καθώς και : Terence Dickinson, Το σύμπαν και πέρα από αυτό, Πλανητάριο Θεσσαλονίκης 2004, David H. Levy, Το βιβλίο του κόσμου, Αλεξάνδρεια 2004, Giles Sparrow, Cosmos, Quercus Pubblishing Ltd 2006.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου