Το νεφέλωμα του Καρκίνου

Καλλιτεχνική απεικόνιση του Γαλαξία μας

Η θέση του Νεφελώματος του Καρκίνου στο γαλαξία μας, πάνω. Κάτω, η περιοχή σε μεγένθυνση.

National Geographic, Ιούνιος 2004

Ένας ιστορικός υπερκαινοφανής είναι ο Υπερκαινοφανής του Καρκίνου που εξερράγη το 1054 και παρατηρήθηκε για πρώτη φορά από την γη στις 4 Ιουλίου του ίδιου έτους. Το γεγονός εκτυλίσσεται έκτοτε και θα συνεχίσει να εκτυλίσσεται με αρκετά βίαιες διαδικασίες.

Διαθέτουμε τρείς διαφορετικές πηγές πληροφοριών σχετικά με την παρατήρηση ενός μοναδικού κοσμικού γεγονότος : από την Κίνα και την Ιαπωνία στην Ανατολική Ασία, από την Μέση Ανατολή στη Δυτική Ασία, καθώς κι από την Αμερικανική ήπειρο στο δυτικό ημισφαίριο.

Εδώ θα μεταφέρω τη μία, αυτή του Κινέζου αυτοκράτορα, στον οποίο οφείλουμε τη διατήρηση έγγραφων αναφορών που χρονολογούνται πριν από εννιακόσια πενήντα χρόνια. Για τις δύο άλλες ιστορικές πηγές, παραπέμπω στο βιβλίο του Ινδού Αστροφυσικού Jayant Narlikar, Τα 7 θαύματα του Σύμπαντος, Τραυλός 2001.
Ο επισκέπτης αστέρας
" Στην Ιστορία της Δυναστείας των Sung " του Ho Peng Yoke, περιγράφεται το ακόλουθο συμβάν :
Την ημέρα Chi - Chhou, τον πέμπτο μήνα του έτους της βασιλείας του Chi - Ho, " ένας επισκέπτης αστέρας " εμφανίστηκε νοτιοανατολικά του Thien - Kaun, με διάμετρο αρκετά εκατοστά. Μετά την πάροδο ενός και πλέον έτους, εξαφανίστηκε…
Τι θα μπορούσε να ήταν ; Γιατί έγινε αντιληπτός ; Τι σημαίνει η φράση επισκέπτης αστέρας ; Για ν' απαντήσουμε σ' αυτά τα ερωτήματα, πρέπει να ταξιδέψουμε κατά χίλια χρόνια στο παρελθόν.

Σύμφωνα με την επικρατούσα τότε κινεζική παράδοση, ο αυτοκράτορας παρατηρούσε τον ουρανό για " προειδοποιήσεις " από τον Παντοδύναμο, σε περίπτωση που είχε παρεκκλίνει από το ευθύ και στενό μονοπάτι της τιμιότητας και της δικαιοσύνης. Από φόβο μήπως τιμωρηθεί αν τυχόν του διέφευγε κάποια τέτοια προειδοποίηση, ο αυτοκράτορας εξασφάλιζε την συνεχή και προσεκτική παρατήρηση του ουρανού. Ήταν καθήκον του αστρολόγου της αυλής να ξαγρυπνά και να πληροφορεί τον αυτοκράτορα για οτιδήποτε ασυνήθιστο. Σ' αυτό το πλαίσιο έγινε αντιληπτό το παραπάνω γεγονός και καταγράφηκε με την προηγούμενη διατύπωση. Η 4η Ιουλίου 1054 είναι η ημερομηνία της κινεζικής καταγραφής στο σύγχρονο ημερολόγιό μας.

Η φράση " επισκέπτης αστέρας " υποδηλώνει ότι το άστρο δεν υπήρχε στον ουρανό πριν από το γεγονός, ή ορθότερα δεν ήταν παρατηρήσιμο προηγουμένως. Κατά παρόμοιο τρόπο, μετά την ολοκλήρωση του φαινομένου, το άστρο εξαφανίστηκε από τον ουρανό. Οι Κινέζοι συνήθιζαν να περιγράφουν τέτοια εφήμερα αντικείμενα ως επισκέπτες του ουρανού. Η παρατήγρηση αυτού του αντικειμένου καταγράφηκε επίσης στην Ιαπωνία, όπου οι αστρολόγοι κρατούσαν επίσης σχολαστικές σημειώσεις για τον ουρανό.

Το αστέρι - που στην προηγούμενη κατάστασή του ήταν ενδεχομένως πολύ αμυδρό για να μπορεί να παρατηρηθεί - έγινε αρχικά τόσο λαμπρό ώστε να είναι ορατό ακόμα και στο φως της ημέρας, ενώ τη νύχτα ήταν πέντε φορές λαμπρότερο από τον πλανήτη Αφροδίτη που παρατηρούμε νωρίς το πρωϊ ή αργά το απόγευμα. Πράγματι, στο μέγιστο της λαμπρότητάς του, μπορούσε να διαβάζει κάποιος τη νύχτα μόνο με το φως του.

Ωστόσο, ο επισκέπτης αστέρας δεν διατήρησε την αρχική του λαμπρότητα. Άρχισε να εξασθενεί. Με τη βοήθεια των ιστορικών αρχείων, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το αντικείμενο ήταν ορατό κατά τη διάρκεια της ημέρας περίπου για είκοσι τρεις μέρες, ενώ τη νύχτα ήταν ορατό για περίπου έξι μήνες. Τελικά, μέσα σε δύο χρόνια το αντικείμενο έπαψε να είναι ορατό. Η κατεύθυνση προς την οποία φαινόταν, όπως καταγράφεται στα αρχεία, υποδεικνύει ότι βρίσκεται κοντά στο άστρο ζ του Ταύρου. ( ζ Tauri ). Τι παρατηρούμε εκεί σήμερα ;

Νεφέλωμα του Καρκίνου
Υπόλειμμα υπερκαινοφανούς
Μ1
Απόσταση από τη γη : 6,500 έτη φωτός

Cosmos, Quercus Pubblishing Ltd, 2006

Στη φωτογραφία απεικονίζεται μια εντυπωσιακή νεφελώδης δομή με νηματοειδείς προεξοχές, ότι απέμεινε από τον " επισκέπτη αστέρα " που οι Κινέζοι είδαν να εκρύγνηται το 1054. Επειδή το σχήμα της θύμιζε στους αστρονόμους τη μορφή του κάβουρα, το αντικείμενο ονομάστηκε Νεφέλωμα του Καρκίνου. ( Δεν είναι ορατό με γυμνό μάτι ). Η έκταση που καταλαμβάνει όλη η δομή του αστρικού υπολείμματος είναι 10 έτη φωτός. Στην καρδιά του νεφελώματος, που έχει διάμετρο 3 έτη φωτός, υπάρχει ένας αστέρας νετρονίων, - το λείψανο του αρχικού αστέρα - που ανακαλύφθηκε το 1969. "

Αστέρας νετρονίων του Νεφελώματος του Καρκίνου
Pulsar
PSR 0531+21
Απόσταση : 6.500 έτη φωτός

Ο υπερκαινοφανής από τον οποίο προέκυψε το νεφέλωμα σχημάτισε ένα pulsar που είναι ένας ταχύτατα περιστρεφόμενος αστέρας νετρονίων. Το σήμα που λαμβάνουμε από αυτόν είναι 30 παλμοί ανά δευτερόλεπτο, καθώς ο αστέρας περιστρέφεται και στέλνει μια δέσμη ακτινοβολίας προς τη δική μας κατεύθυνση. Οι παλμοί δημιουργούνται πιθανότατα από ηλεκτρόνια που κινούνται σπειροειδώς μέσα στο ισχυρό μαγνητικό πεδίο του αστέρα. Καθώς αυτά τα σωματίδια επιταχύνονται και τελικά εκσφενδονίζονται στα περιβάλλοντα αέρια σχηματίζουν ένα διαστελλόμενο δακτύλιο που είναι θεατός τόσο στις ακτίνες Χ όσο και στα ορατά μήκη κύματος.

Ματιές στο Σύμπαν, Πλανητάριο Θεσσαλονίκης 2003 και
Cosmos, Quercus Pubblishing Ltd, London 2006

4 Μαϊου 2008 : Το αστέρι εκπέμπει κύματα βαρύτητας
Πηγές στοιχείων : Jayant Narlikar, Τα 7 θαύματα του Σύμπαντος, Τραυλός 2001, τα βιβλία κι η ιστοσελίδα που ήδη αναφέρθηκαν.